ارزیابی خصوصیات مورفوفیزیولوژیکی موثر در تحمل به تنش کمبود آب در رقم های سیب زمینی (solanum tuberosum l)

سیب زمینی محصولی حساس به کمبود آب بوده که تنش حتی در دوره های کوتاه مدت می تواند باعث کاهش عملکرد آن گردد. به منظور بررسی اثر تنش کمبود آب در مراحل رشد رویشی و رشد غده برعملکرد، خصوصیات مرفولوژیکی و فیزیولوژیکی رقم های دیررس و زودرس سیب زمینی، این مطالعه با استفاده از چهار آزمایش جداگانه (دو آزمایش گلخانه ای و دو آزمایش مزرعه ای) طی سال های 1389 و 1391، به ترتیب در دانشگاه فردوسی مشهد و مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی خراسان رضوی، اجرا شد. در آزمایش های گلخانه ای تحمل به تنش آب تحت شرایط کاهش 40 درصدی آب مورد نیاز در مراحل رشد رویشی، رشد غده و کل فصل رشد در مقایسه با آبیاری کامل، در 10 رقم زودرس و 10 رقم دیررس سیب زمینی، مورد بررسی قرار گرفت. در این آزمایش ها عملکرد و اجزای عملکرد، خصوصیات ریشه شامل عمق ریشه، وزن خشک ریشه، مجموع طول ریشه ها، سطح ریشه، قطر ریشه، روابط آلومتریک، خصوصیات شاخساره شامل ارتفاع، وزن خشک شاخساره و سطح برگ، خصوصیات فیزیولوژیکی شامل محتوای نسبی آب برگ، مقاومت روزنه ای، درجه حرارت برگ، حداکثر کارایی فتوسیستم ii و شاخص های تحمل به تنش اندازه گیری شدند. نتایج این آزمایش ها نشان داد که صفات ریشه نظیر وزن خشک ریشه، عمق ریشه، سطح و مجموع طول ریشه در مرحله آغازش غده تحت تاثیر تنش کمبود آب افزایش، اما این صفات در مرحله برداشت تحت تاثیر تنش کاهش یافتند. گرچه ضعف سیستم ریشه ای یکی از دلایل حساسیت سیب زمینی به تنش کمبود آب است، اما در گزینش رقم های متحمل به تنش بر این اساس بایستی با احتیاط عمل کرده و به وضعیت رقابتی ریشه با غده توجه خاص داشت. در نهایت با توجه به عملکرد، شاخص های تحمل به تنش و صفات مرتبط به تحمل، رقم های جلی و مارفونا از گروه دیررس و میلوا و دایفلا از گروه زودرس به عنوان رقم های متحمل و ساوالان از گروه دیررس و آریندا و امراد از گروه زودرس به عنوان رقم های حساس، به همراه آگریا به عنوان رقم غالب منطقه، به آزمایش های مزرعه ای راه پیدا کردند. در این آزمایش ها رقم های انتخابی تحت تاثیر دو شدت تنش سخت (60 درصد آب مورد نیاز) و ملایم (80 درصد آب مورد نیاز) در مراحل مشابه با آزمایش های گلخانه ای در شرایط مزرعه مورد بررسی قرار گرفتند. در این آزمایش ها نیز کلیه صفات مورد بررسی در آزمایش های گلخانه ای به جز خصوصیات ریشه اندازه گیری شدند. علاوه بر آن غلظت رنگدانه های فتوسنتزی، پرولین، قندهای محلول و فنل کل نیز اندازه گیری شدند. نتایج این آزمایش ها ضمن تایید نتایج آزمایش های گلخانه ای نشان داد که استفاده از شاخص های تحمل به تنش به تنهایی جهت گزینش رقم های متحمل به تنش کافی نیستند. اما به هر حال در شرایط این مطالعه شاخص mp (میانگین بهره وری) به عنوان شاخص مناسب معرفی شد. به طور کلی رقم های دیررس تحمل بیشتری به تنش در مرحله رشد رویشی و رقم های زودرس تحمل بیشتری به تنش در مرحله رشد غده داشتند. تنش ملایم در رقم های دیررسی مثل ساوالان و آگریا که حجم زیادی از شاخساره تولید می کنند، به علت کنترل رشد رویشی توصیه می شود.